Astygmatyzm to jedna z najczęściej występujących wad wzroku. Szacuje się, że dotyczy około 40% populacji. Objawy to nie tylko zamazane widzenie, ale też krzywienie obrazu i zwiększona czułość na kontrast. Jako wada wzroku astygmatyzm wymaga leczenia przy użyciu sprawdzonych metod korekcji: okularów lub soczewek kontaktowych.
Z tym artykułem zdobędziesz najważniejsze informacje o astygmatyzmie: na czym polega, jakie są jego charakterystyczne objawy, czy może być dziedziczny i wyleczony całkowicie, a także jakie ryzyko niesie nieleczony astygmatyzm.
Co to jest astygmatyzm?
Astygmatyzm to wada wzroku wynikająca z niesymetrycznej budowy rogówki oka. W zdrowym oku rogówka ma kształt kulisty i załamuje światło równomiernie we wszystkich kierunkach. Z kolei astygmatyk ma rogówkę eliptyczną lub owalną, co prowadzi do nierównomiernego załamania światła na wielu płaszczyznach.
Astygmatyzm często występuje z inną wadą wzroku: krótkowzrocznością lub dalekowzrocznością. Nie zawsze obejmuje oboje oczu; czasami mamy do czynienia z astygmatyzmem w jednym oku. Leczenie astygmatyzmu polega na korekcji widzenia przy użyciu okularów korekcyjnych lub soczewek kontaktowych o odpowiedniej mocy sferycznej i tzw. cylindrach.
Przyczyny astygmatyzmu
Astygmatyzm może mieć różne przyczyny. Nie wszystkie są znane, ale specjaliści pozostają zgodni co do tego, że astygmatyzm bywa dziedziczny lub nabyty.
- Wrodzony astygmatyzm. W większości przypadków astygmatyzm jest wadą wrodzoną. Oznacza to, że astygmatyzm wykazuje rodzinną tendencję występowania – jeśli rodzice mieli zdiagnozowany astygmatyzm, dziecko też prawdopodobnie będzie się z nim borykać. Osoba może więc urodzić się z nieregularnie ukształtowaną rogówką i potrzebować korekcji od najmłodszych lat.
- Nabyty astygmatyzm. W odróżnieniu od wrodzonego wiąże się z nabytymi w trakcie życia wadami anatomicznymi lub zwyrodnieniami, w wyniku których zaburzona zostaje prawidłowa struktura oka. Może być też skutkiem chorób oczu, operacji okulistycznych i uszkodzeń mechanicznych.
Astygmatyzm – objawy
Objawy astygmatyzmu bywają różne w zależności od stopnia zaawansowania i równoległego występowania innych wad widzenia, na przykład krótko- lub dalekowzroczności. Mimo to możemy wyróżnić najczęstsze symptomy:
- zamazane, podwójne lub zakrzywione widzenie;
- trudności z rozróżnianiem liter i kształtów;
- problemy w ocenie odległości;
- widzenie linii prostych jako zakrzywionych;
- ból i zawroty głowy;
- nudności;
- regularne bóle oczu;
- tarcie i mrużenie powiek;
- zauważalne zmęczenie podczas większego wysiłku wzrokowego;
- pogorszone widzenie nocne i przy słabym oświetleniu.
Jak widzi osoba z astygmatyzmem?
Astygmatyk widzi świat w sposób zniekształcony i niewyraźny, jakby patrzył przez nierówno wypukłą lub pofalowaną szybę. Obiekty zarówno bliskie, jak i dalekie są zamazane. Linia, która powinna być prosta, może wyglądać na krzywą lub falistą (dlatego mówi się o charakterystycznym dla astygmatyzmu falowaniu obrazu).
W trakcie czytania litery zlewają się ze sobą, co utrudnia skupienie wzroku. Jak widzi astygmatyk w nocy? Światła mogą rozpraszać się w formie promieni lub aureoli i dodatkowo komplikować widzenie oraz powodować frustrację. To sprawia, że nawet lekki astygmatyzm znacząco pogarsza komfort codziennego życia. Z kolei średni i głęboki zamienia proste czynności, takie jak czytanie lub oglądanie telewizji, w bardzo męczące i powodujące częste bóle oczu i głowy.
Rodzaje astygmatyzmu
Astygmatyzm można podzielić na kilka rodzajów w zależności od miejsca i charakteru występowania nieregularności w kształcie oka.
- Astygmatyzm rogówkowy – występuje, gdy nieregularny kształt ma rogówka, czyli przezroczysta przednia część oka. Jest to najczęstszy rodzaj astygmatyzmu.
- Astygmatyzm soczewkowy – nieprawidłowy kształt może mieć też soczewka. Wtedy mówimy o soczewkom astygmatyzmie, który jest jednak zdecydowanie rzadziej diagnozowanym wariantem niż rogówkowy.
- Astygmatyzm regularny – w tym przypadku główne meridiany oka (prostopadłe do siebie linie przechodzące przez oko) mają stałe, równomierne zakrzywienie o kącie prostym. Taki rodzaj astygmatyzmu zazwyczaj jest korygowany okularami lub soczewkami kontaktowymi.
- Astygmatyzm nieregularny – w tym rodzaju astygmatyzmu brakuje głównych przekrojów krzyżujących się pod kątem prostym lub jest ich więcej niż dwa. Może być wynikiem blizn rogówki, stożka rogówki lub urazów oka. Korekcja zwykle wymaga specjalistycznych soczewek kontaktowych lub zabiegów chirurgicznych.
- Astygmatyzm zwykły – to sytuacja, w której oko jest krótkowzroczne lub nadwzroczne tylko w jednej płaszczyźnie.
- Astygmatyzm złożony – równolegle z astygmatyzmem występuje krótko- lub dalekowzroczność, ale w obu płaszczyznach i różnej wielkości.
- Astygmatyzm mieszany – o takim astygmatyzmie mówimy, gdy oko w jednej płaszczyźnie jest krótkowzroczne, a w drugiej nadwzroczne.
Astygmatyzm – diagnostyka
Podstawą diagnostyki jest badanie na astygmatyzm, które przeprowadza okulista lub optometrysta. W jego trakcie pacjent czyta litery z tablicy Snellena, co pomaga ocenić ostrość widzenia. To ważna część badania, jako że astygmatyzmowi często towarzyszy inna wada wzroku, też wymagająca korekcji. Jeśli wyniki pierwszego etapu badania sugerują obecność astygmatyzmu, lekarz przeprowadza dodatkowe testy.
Jednym z nich jest keratometria, która mierzy krzywiznę rogówki, pomagając wykryć nieregularności w jej kształcie. Bardziej zaawansowane badanie, topografia rogówki, tworzy szczegółową mapę powierzchni rogówki i pozwala na znacznie dokładniejszą diagnozę i ocenę astygmatyzmu. Z kolei w trakcie refraktometrii komputerowy przyrząd mierzy, jak światło przechodzi przez soczewkę oka i w ten sposób określa stopień zaawansowania wady wzroku. Wszystkie badania są nieinwazyjne i bezbolesne, a cała diagnoza zwykle trwa nie więcej niż kilkanaście minut.
Leczenie astygmatyzmu
Jeśli test na astygmatyzm wykaże obecność wady wzroku, specjalista zaleci jej korekcję. Niezależnie od tego, czy lekarz zdiagnozuje u Ciebie sam astygmatyzm, astygmatyzm krótkowzroczny czy astygmatyzm i nadwzroczność, jeśli wada refrakcji jest znacząca, otrzymasz receptę na okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Z nią należy pójść do salonu optycznego, w którym zamówisz i wyrobisz potrzebne okulary lub soczewki.
Astygmatyzm – okulary korekcyjne
Okulary korekcyjne z soczewkami cylindrycznymi są najprostszą i najczęściej stosowaną metodą korekcji astygmatyzmu. Obecne w nich soczewki mają specjalny kształt, który kompensuje nieregularności rogówki lub soczewki oka i tym samym gwarantuje wyraźne widzenie.
Im większa jest Twoja wada wzroku, tym grubsze okulary dla astygmatyka otrzymasz. Na szczęście w dobrych salonach optycznych możesz zamówić ścienianie okularów, dzięki czemu będą lekkie i cienkie nawet przy bardzo zaawansowanym astygmatyzmie. Jeśli lekarz stwierdził u Ciebie też krótko-lub dalekowzroczność, okulary zyskają dodatkowo „plusy” lub „minusy” (przeczytaj więcej w artykule: Wada wzroku plus i minus: co oznaczają i czym się od siebie różnią?). To oznacza, że tą samą parą okularów skorygujesz wszystkie posiadane wady widzenia.
Zastanawiasz się, czy astygmatyzm można wyleczyć okularami? Niestety – zarówno okulary, jak i soczewki to forma korekcji, więc wyraźnego widzenia doświadczasz tylko po ich założeniu. Wada nie cofa się dzięki korzystaniu z okularów czy soczewek, nawet regularnemu.
Astygmatyzm – soczewki kontaktowe
Oko z astygmatyzmem koryguje się również za pomocą specjalnych soczewek kontaktowych, nazywanych torycznymi. W kontekście korekcji nieprawidłowości oka działają bardzo podobnie do okularów.
W salonie optycznym możesz zamówić miękkie lub twarde soczewki kontaktowe w zależności od swoich potrzeb. Jednak to miękkie soczewki są najchętniej wybierane i pasują do większości sytuacji. Oferują dużą wygodę stosowania i łatwość aplikacji, co ma szczególne znaczenie dla początkujących użytkowników.
Soczewki kontaktowe zapewniają szersze pole widzenia niż okulary – doceniają to przede wszystkim osoby aktywne fizycznie. Są niewidoczne, co może być dużą zaletą estetyczną dla wielu użytkowników. Wymagają jednak bardziej starannej pielęgnacji i zachowania higieny, aby uniknąć infekcji i innych problemów zdrowotnych. Soczewki kontaktowe muszą być regularnie wymieniane, zgodnie z zaleceniami producenta, a to generuje comiesięczne koszty.
Nieleczony astygmatyzm – jakie mogą być powikłania?
Nieleczony astygmatyzm u dzieci i dorosłych to duże ryzyko dalszego pogarszania się jakości widzenia, a także konieczność mierzenia się z dyskomfortem na co dzień, wynikającym z bólu głowy, oczu, zmęczenia i niewyraźnego widzenia. Nieleczony astygmatyzm nierzadko prowadzi też do przewlekłych stanów zapalnych spojówek lub brzegów powiek, bo skłania do częstszego tarcia oczu.
Zdecydowanie nie warto czekać i sprawdzać na własnej skórze czy astygmatyzm może się cofnąć i samoistnie zniknąć. Zamiast tego należy skorzystać z pomocy lekarza okulisty i jak najszybciej wprowadzić potrzebną metodę korekcji: okulary lub soczewki kontaktowe.